Jak wybrać miejsce pod winnicę? Nasłonecznienie, ukształtowanie terenu, woda i gleba, to podstawowe czynniki rozstrzygające o powodzeniu lub porażce w uprawie winorośli.
Przygotowanie gleby przed założeniem winnicy
Przygotowanie gleby pod winnicę może być czasochłonne. Niektóre zabiegi wymagają mieszania gleby i silnie ingerują w jej strukturę. Ponieważ pewnych zabiegów nie można łączyć, z pracami powinniśmy zacząć przynajmniej na rok przed nasadzeniami.
W tym artykule znajdziesz podstawowe prace związane z przygotowaniem gruntu pod winnicę. Rozpoczynamy od odchwaszczania, przechodząc następnie do korekty pH i nawożenia.
Odchwaszczanie
Przed założeniem winnicy będziemy chcieli pozbyć się chwastów. Prowadzenie winnicy w pierwszych latach w ugorze wyeliminuje konkurencję innych roślin. Zapewni też sadzonkom winorośli lepszy dostęp do światła, a dzięki przewiewności lepiej osuszane będą liście, co ograniczy rozwój chorób grzybowych.
Chwasty możemy podzielić na jednoroczne i wieloletnie. Rozwój tych jednorocznych można znacząco ograniczyć przez wielokrotną płytką obróbkę gleby po wschodach chwastów (np. poprzez kultywatorowanie). Zabieg powtarzamy co 2-3 tygodnie.
Większy problem stanowią chwasty wieloletnie, takie jak perz właściwy, powój polny, ostrożeń polny i skrzyp polny. W sposób ekologiczny można je usuwać metodami mechanicznymi. Zabiegi polegają na rozluźnieniu gleby i usunięciu rozłogów lub na rozdrabnianiu kłączy i przeoraniu głębokim (30cm), bądź kilkakrotnym przeoraniu płytszym (20-25 cm) w okresie, gdy chwasty zaczną odrastać. Te metody działają jednak w ograniczonym stopniu na chwasty o głębokim systemie korzeniowym.
Najbardziej skuteczne jest zwalczanie chemiczne przy użyciu herbicydów systemicznych. Dopuszczone do stosowania środki znajdziesz w Programie Ochrony Winorośli Uprawnianej w Polu.
Przygotowanie terenu
Celem mechanicznej obróbki gleby jest umożliwienie winoroślom rozwoju korzeni na większej głębokości. Lepiej rozwinięty układ korzeniowy, to tym samym lepszy dostęp do wody i składników odżywczych. Dlatego przed założeniem winnicy rozluźniamy wierzchnią warstwę gleby, a czasem nawet wchodzimy głębiej, odwracając i mieszając profil glebowy,
Zabiegi mechaniczne są najczęściej bezpośrednio połączone z nawożeniem winnicy. Na etapie przygotowania gleby pod winnicę mamy możliwość uzupełnienia niezbędnych substancji odżywczych w warstwie głębokiej, w której później znajdować się będą korzenie winorośli. W ten sposób możemy zapobiec późniejszym niedoborom i zaburzeniom fizjologicznym bez narażania roślin na uszkodzenia. Poprzez głęboką uprawę możemy dotrzeć do dolnych warstw gleby, wymieszać je z warstwą wierzchnią i lepiej rozprowadzić nawozy. Głęboka uprawa prowadzi jednak do silnych zaburzeń w rozwoju mikroorganizmów oraz zakłóca procesy mineralizacji i próchnicowania. Dlatego nie stosujemy jej przy glebach lekkich, suchych, o słabej strukturze, o niskiej zawartości próchnicy. Tu wskazane jest spulchnianie wierzchniej warstwy wraz z wymieszaniem z nawozami organicznymi. Głęboka uprawa może być jednak wskazana w wypadku gleb ciężkich o nieprzepuszczalnym podłożu. Takie nieprzepuszczalne warstwy powinny zostać przed sadzeniem rozluźnione i odwrócone. Przy głębokiej uprawie nie stosujemy nawozów organicznych ani nawozów zielonych. Te nawozy powinny być rozprowadzane wyłącznie w warstwie wierzchniej gleby.
Korekta pH (nawozy wapniowe i magnezowe)
Kolejnym działaniem może okazać się korekta pH, czyli regulacja odczynu gleby.
Jeżeli badanie wykaże wartości pH niższe od zalecanych (zobacz Poziomy zawartości substancji odżywczych w glebie), wtedy konieczne okazać się może wapnowanie gleby. Szczególnie przy glebach ciężkich wapnowanie wpływa również pozytywnie na strukturę gleby i mikroorganizmy. Wapnowanie przeprowadzamy w ilości zgodnej z zaleceniami nawozowymi laboratorium.
Z badań gleby dla próbek z różnej głębokości może wynikać, że korekta pH wymagana jest tylko dla warstw wierzchnich gleby. W naszym klimacie związane to być może z przewagą opadów nad parowaniem. Powoduje to wymywanie zasadowych kationów do głębszych warstw gleby. Do zakwaszania gleb przyczynia się również stosowanie niektórych nawozów mineralnych. Dlatego z założenia wapnowanie przeprowadzamy dla warstwy ornej ok. 20 cm. Dla takiej głębokości (18-23 cm) przygotowane są również zalecenia nawozowe. Jeśli głębokość uprawy nie będzie większa niż 17 cm, należy obniżyć zalecaną dawkę (do 80%), a przy większej głębokości odpowiednio podwyższyć (24-29 cm x 1,5, >30 cm x 1,8).
Wyliczona dawka CaO nie oznacza jednak, że możemy ją wprowadzić jednorazowo do gleby. Zastosowanie zbyt wysokich dawek może skutkować silnymi zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmów, a w wypadku gleb lekkich częściowym utlenieniem próchnicy. Dlatego, w zależności od ciężkości gleby, nie należy przekraczać następujących jednorazowych dawek:
Do tego między kolejnymi wapniowaniami należy stosować przerwy od 3 do 6 miesięcy. Czasem przy silnie kwaśnych, lekkich glebach może to oznaczać, że na przygotowanie gleby pod winnicę potrzebne nam będą nawet 2 lata.
Ważne jest też utrzymanie odstępu czasowego między ostatnim wapnowaniem i nawożeniem. Minimalna przerwa między wapnowaniem a nawożeniem obornikiem powinna wynosić 3 miesiące, gdyż w połączeniu z obornikiem wapno prowadzi do uwalniania się amoniaku do atmosfery i straty tego cennego składnika nawozowego. W połączeniu z nawozami organicznymi dochodzi do strat azotu i utleniania substancji organicznej. Wapnowania nie należy też łączyć z mineralnymi nawozami zawierającymi fosfor, gdyż w tym wypadku tworzy się fosforan wapnia, który jest silnie związany oraz z nawozami azotowymi zawierającymi amon (straty azotu).
Szybkość i stopień reakcji pomiędzy glebą i nawozem wapniowym zależy od stopnia wymieszania nawozu z glebą, wilgotności gleby, jej właściwości buforowych, rodzaju nawozu i jego rozdrobnienia. Nie należy wysiewać nawozu wapniowego na bardzo wilgotną glebę, gdyż jakikolwiek zabieg uprawowy w takich warunkach grozi zniszczeniem struktury gleby.
Przy wyborze nawozu należy kierować się klasą gleby i jakością nawozu. Szybko działające wapno palone, zwłaszcza w większych ilościach, jest nieodpowiednie dla gleb lekkich. Drobno zmielone nawozy działają lepiej niż grubo mielone. Granulaty ułatwiają wprawdzie równomierne rozprowadzenie, ale nie działają tak skutecznie. Ostatecznie przy porównaniu cen nawozów należy uwzględnić procentową zawartość CaO oraz reaktywność nawozu. Nie zawsze najtańszy nawóz będzie najkorzystniejszy.
O tym, czy stosować nawozy wapniowe, czy wapniowo-magnezowe decyduje poziom magnezu w glebie. Jeśli poziom magnezu nie jest wystarczający, to korzystając z nawozów wapniowo-magnezowych możemy stosunkowo tanio uzupełnić skład gleby o ten składnik odżywczy. Jeśli natomiast zależy nam głównie na dostarczeniu magnezu, możemy zastosować preparaty oparte na tlenku lub węglanie magnezu.
Odkwaszanie przed założeniem winnicy powinno zlikwidować zakwaszenie gleby na okres od 3 do 4 lat.
Stosunkowo rzadko może zaistnieć potrzeba obniżenie wartości pH gleby, czyli zakwaszenia. Stosujemy wtedy nawożenie mączką granitową, siarczanem żelaza lub kwaśną próchnicą (z przemielonego drewna iglastego).
Nawożenie potasem, fosforem i magnezem
Nawożenie potasem, fosforem oraz ewentualnie mikroelementami można przeprowadzić dopiero po skutecznym odkwaszeniu gleby. Nawożenie magnezem w całości lub częściowo wykonujemy już podczas odkwaszania stosując preparaty zawierające magnez. Nawożenie azotem jest przy zakładaniu winnicy zazwyczaj zbędne, gdyż w wyniku obróbki gleby mineralizowana jest w glebie wysoka ilość azotu.
Nawożenie gleby przed założeniem winnicy wykonujemy równomiernie dla całej parceli, dla której na podstawie badań określiliśmy zalecenia nawozowe dla potasu i fosforu oraz magnezu. Później, gdy winnica będzie już obsadzona, nawozić możemy tylko w rzędach winorośli. Nie ma bowiem większego sensu nawożenie gleby w strefie, której nie przerosły jeszcze korzenie. Zakładając winnicę będziemy chcieli poprzez nawożenie zoptymalizować skład substancji odżywczych w glebie. Gdy winnica zacznie rodzić, wtedy przez nawożenie będziemy wyrównywać ubytki substancji odżywczych. W takiej sytuacji posłużymy się poniższą tabelą. Znajdziemy w niej też wartość 12 g K2O /m2 (bądź 120 kg K2O /ha), czyli wartość podaną w zaleceniach nawozowych Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej dla naszej winnicy (poziom A, warstwa orna i podorna).
Nawożenie przeprowadzamy przy użyciu nawozów organicznych i/lub mineralnych. Wszystkie nawozy mineralne powinno się mieszać z glebą. Dotyczy to bezwzględnie fosforu, gdyż jego jony bardzo powoli przemieszczają się w glebie. Przed sadzeniem winnicy mamy możliwość wprowadzenia nawozów mineralnych również do warstwy podornej gleby (30-60 cm), o ile na taką potrzebę wskazują wyniki badań.
Substancje odżywcze w nawozach organicznych występują najczęściej w formie związanej i są dostępne dla roślin dopiero z czasem, po ich mineralizacji. Substancje odżywcze występujące w nawozach organicznych należy odpowiednio uwzględnić ilościowo przy równoczesnym stosowaniu nawozów mineralnych. Nawożenie organiczne przeprowadzamy tylko w warstwie ornej gleby (0-30 cm).
Poniżej przedstawiam podstawowe nawozy używane do uzupełnienia potasu, fosforu i magnezu w glebie. Pomijam jednak mieszanki nawozowe, które ze względu na różnorodność składu są trudne do dopasowania do faktycznych potrzeb nawozowych. Są one jednak najwygodniejsze w zastosowaniu, ponieważ w jednym zabiegu aplikujemy wiele składników, bez obawy o wystąpienie niepożądanych reakcji między nimi.
Potasowe nawozy mineralne
Zapotrzebowanie winorośli na potas (K) jest bardzo wysokie. Dawki K2O mogą wynosić ponad 600 kg/ha. Dlatego bardzo istotne jest, by przed założeniem winnicy zawartość potasu w glebie doprowadzić do optimum. Należy przy tym pamiętać o utrzymaniu na odpowiednim poziomie stosunku wagowego K:Mg.
Nawożenie potasowe na glebach średnich i ciężkich można przeprowadzić jesienią przed wiosennym sadzeniem winnicy. W wypadku gleb lekkich i stoków z nawożeniem lepiej poczekać do wiosny, gdyż istnieje ryzyko wypłukiwania tego składnika.
Potas stosowany jest w nawozach w licznych postaciach, lecz najlepiej wybrać jego źródło w postaci siarczanu potasu. Jest on preferowany z uwagi na korzystną rolę w gromadzeniu cukrów i składników organoleptycznych decydujących o jakości wina. Ogranicza też tworzenie się kwasu winowego. Stosowanie soli potasowej może powodować zasolenie gleby, a tiosiarczanu potasu – jej zakwaszenie. Dobrym rozwiązaniem może być zastosowanie nawozu potasowo-magnezowego, gdy prócz potasu chcemy uzupełnić również niedobory magnezu. Przy stosowaniu saletry potasowej należy uwzględnić również zawartość azotu. Zastosowanie płynnego węglanu potasu może być korzystne na glebach kwaśnych, gdyż posiada on silnie zasadowy odczyn.
Fosforowe nawozy mineralne
W Polsce fosfor występuje w glebie zazwyczaj w ilości odpowiedniej dla uprawy winorośli. Równocześnie sama winorośl wykazuje niewielkie zapotrzebowanie na fosfor w stosunku do innych makroelementów. Ewentualne niedobory najlepiej zazwyczaj uzupełnić stosując nawożenie organiczne w postaci obornika lub kompostu, gdyż konieczne dawki fosforu są zazwyczaj niewielkie. Wykonując nawożenie fosforowe przed nasadzeniem winnicy, należy zadbać o to, by nawóz był dobrze wymieszany z glebą. Fosfor jest bowiem słabo mobilny i dostępny dla roślin tylko wtedy, gdy znajduje się bezpośrednio w sąsiedztwie korzeni.
Nawożenie fosforem można wykonać jesienią, przed sadzeniem winnicy lub na wiosnę. Nawożąc na wiosnę, można skorzystać z nawozów zawierających azot.
Do nawożenia przed sadzeniem winnicy można stosować Superfosfat, fosforany (przy glebach zasadowych) albo nawozy wieloskładnikowe z fosforem. W uprawie ekologicznej stosuje się fosforyty.
Magnezowe nawozy mineralne
W Polsce większość gleb jest uboga w magnez i często możemy się spotkać z objawami jego niedoboru. Magnez jest bowiem bardzo ważnym makroelementem pełniącym szereg funkcji fizjologicznych w roślinie. Szczególnie gleby lekkie są predysponowane do występowania niedoborów tego makroelementu. Z drugiej strony zapotrzebowanie winorośli na magnez nie jest bardzo wysokie.
Podobnie jak wapń, magnez jest umiarkowanie podatny na wymywanie, stąd często większe jego ilości mogą wystąpić w głębszych warstwach gleby, niż w warstwach wierzchnich.
Najbardziej ekonomiczną formą uzupełniania niedoborów magnezu jest wspomniane wyżej stosowanie wapna magnezowego przy odkwaszaniu gleby. Gdy pH gleby jest właściwe, można stosować szybko działające nawozy magnezowe np. kizeryt. Wtedy najlepiej wykonać nawożenie wczesną wiosną, przed sadzeniem winnicy, co ograniczy wymywanie magnezu. Przygotowując glebę pod winnicę, możemy stosować dawki zgodne z zaleceniami nawozowymi przed założeniem winnicy. W wypadku bardzo wysokich niedoborów zalecane jest rozłożenie dawki nawozu na dwa nawożenia (jesienne i wiosenne).
Gdy winnica rodzi owoce, wtedy uzupełniamy ubytki magnezu, stosując poniższą tabelę:
Oto podstawowe nawozy magnezowe (z wyłączeniem podanych wcześniej nawozów wapniowo-magnezowych):
Nawożenie mikroelementami
Choć rośliny potrzebują ich w niewielkich ilościach, to niedobór któregoś z mikroelementów może ograniczyć plonowanie. Z kolei nadmiar mikroelementów w glebie może być toksyczny dla roślin. Dlatego przy nawożeniu mikroelementami należy być bardo ostrożnym i koniecznie poprzedzić je analizą gleby. Nawozić należy tylko wtedy, gdy zawartość mikroelementów w glebie będzie na poziomie niskim (A).
Nawożenie doglebowe jest skutecznym sposobem uzupełnienia niedoborów mikroelementów pod warunkiem, że gleba posiada odpowiednie pH i strukturę. Prawidłową strukturę można uzyskać dzięki odpowiedniej uprawie i nawożeniu organicznemu, a regulację pH dzięki odkwaszaniu. W glebach zasadowych istnieje możliwość dostarczenia mikroelementów metalicznych (Fe, Zn, Mn, Cu) w formie chelatów, które chronią metale przed uwstecznianiem w niekorzystnym środowisku.
Przy konieczności nawożenia dla uzyskania optymalnego poziomu mikroelementów w glebie niewątpliwym problemem okazuje się równomierne rozprowadzenie tak niewielkich ilości nawozów.
Zasady mieszania nawozów
Choć najwygodniejszym rozwiązaniem jest stosowanie mieszanek nawozowych, to jednak często trudno jest znaleźć mieszankę o składzie dostosowanym do potrzeb nawozowych gleby. Gdy chcemy wymieszać ze sobą 2 lub 3 nawozy, by oszczędzić czas i koszty, musimy pamiętać o tym, że nie zawsze jest to możliwe. Nie wszystkie nawozy można bowiem ze sobą mieszać, gdyż przy mieszaniu mogą wystąpić nieporządane reakcje chemiczne i fizyczne.
Nie należy mieszać:
- nawozów zawierających grupę NH4+ z nawozami o odczynie alkalicznym (straty azotu)
- nawozów zawierających anion NO3– z superfosfatami (rozkład azotanów do tlenków)
- superfosfatu z nawozami zawierającymi wapń (uwstecznienie fosforu, uwolnienie wody)
- nawozów posiadających właściwości higroskopijne (w czasie mieszania chłoną wilgoć z powietrza i stają się maziste)
- siarczanu amonu (lub mocznik) z superfosfatem (silne zbrylenie)
- mocznika z salertą amonową (właściwości wybuchowe)
- nawozów pylistych z granulowanymi (pogarsza właściwości wysiewne)
Jak zadbać o próchnicę?
Próchnica powstaje z czasem z substancji organicznych. To dzięki próchnicy gleba w znaczący sposób poprawia swoje właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne. Udział próchnicy w glebie podwyższamy dzięki nawożeniu organicznemu i zabiegom uprawowym (substancji organicznej powstającej na polu). Substancje organiczne są wolno działającym źródłem składników pokarmowych i posiadają zdolność zwiększania zdolności sorpcyjnej gleby (zatrzymywania wody), rozluźniają gleby zbyt zwięzłe i działają strukturotwórczo. Dlatego przy zakładaniu winnicy będzie nam zależeć na zwiększeniu ilość próchnicy w glebie.
Możemy to osiągnąć dzięki uprawie roślin poplonowych, które następnie zostaną przeorane (nawozy zielone). Jeśli dysponujemy odpowiednią ilością czasu, zabieg ten możemy powtórzyć kilkakrotnie, to optymalne, lecz bardzo czasochłonne rozwiązanie.
Gdy jednak nie mamy czasu na uprawę nawozów zielonych, możemy zastosować nawozy organiczne. Są to oborniki, słoma, kora, kompost itp. Wadą tego rozwiązania są duże dawki i związana z tym duża objętość. Stosowanie nawozów organicznych ogranicza lub eliminuje konieczność stosowania nawozów mineralnych. Jest to też podstawowy rodzaj nawożenia przy uprawach ekologicznych, przy których nie jest dozwolone stosowanie nawozów mineralnych.
Formę nawozów organicznych stanowią organiczne nawozy handlowe, które również możemy wykorzystać przy nawożeniu winnicy.
Jeśli przygotowując glebę pod winnicę, planujemy przeprowadzić nawożenie organiczne oraz nawożenie mineralne, to wskazane jest zacząć od tego drugiego, gdyż nawozy mineralne możemy wprowadzać na większą głębokość. Nawożenie organiczne rozprowadzamy tylko w wierzchniej warstwie gleby. Planując nawożenie organiczne po nawożeniu mineralnym, należy przy dawkowaniu nawozów mineralnych uwzględnić ilość substancji odżywczych dostarczonych później podczas nawożenia organicznego.
Oborniki
Zawartość poszczególnych substancji odżywczych w obornikach przedstawia poniższa tabela. Przy zawartości azotu uwzględniono jego straty w formie gazowej w czasie składowania obornika i podczas rozrzucania go na winnicy.
Słoma, kora, drewno, wytłoki
Słoma, kora oraz pozostałości z uprawy winorośli, to też substancje organiczne, które możemy wykorzystać przy nawożeniu gleby pod winnicę. Uprawiając winnicę, będziemy dążyli do tego, by wracało na nią jak najwięcej z pobranej z niej substancji organicznej. Dlatego drewno i wytłoki będą stanowiły znaczący element w nawożeniu winnicy.
Kompost
Pod względem jakościowym można wyróżnić generalnie dwa typy kompostu:
- kompost świeży, po zakończonej głównej fazie rozkładu (Posiada wysoki udział substancji organicznych i wysoki stosunek C:N. Jego dalszy rozkład będzie następował w glebie. Jego przyswajalność przez rośliny jest niewielka a zapach intensywny.)
- kompost dojrzały (Jest dobrze przyswajalny. Substancje organiczne znajdują się w przewadze w formie stabilnej, bądź przerobionej w próchnicę.)
Zawartość substancji odżywczych w kompostach jest w znacznej mierze zależna od ich pierwotnego składu. Komposty z domowych odpadów organicznych mają wyższą zawartość azotu, fosforu, potasu, niż komposty z odpadów zielonych.
Zalecana ilość kompostu wprowadzanego do gleby nie powinna przekraczać 40 t w ciągu 5 lat. Ponieważ winorośl nie wymaga silnego nawożenia, zaleca się stosowanie kompostów ubogich w substancje odżywcze. Rozrzucenie kompostu najlepiej przeprowadzić jesienią lub wiosną, przed ewentualnym wysianiem roślin pod murawę (przy już rodzących winnicach).
Przy zakładaniu winnicy można dodać kompost dojrzały do dołka sadzonki, mieszając go wcześniej z glebą w stosunku 1 część kompostu do 2 części gleby.
Organiczne nawozy handlowe
Nawozy te powstają zazwyczaj jako odpady z produkcji roślinnej lub zwierzęcej. Występujące w nich substancje odżywcze są w przeważającej mierze związane organicznie, stąd ich działanie jest długotrwałe. Niektóre nawozy (organiczno-mineralne) posiadają domieszkę nawozów mineralnych, uzupełniających poziom substancji odżywczych. Zawartość substancji odżywczych w nawozach handlowych jest wysoka w stosunku do innych nawozów organicznych. Uwolnienie substancji odżywczych następuje z reguły szybciej. Stosując nawozy handlowe, nie należy się spodziewać przyrostu ilości próchnicy. Nawozy handlowe mogą jednak wpłynąć pozytywnie na biologiczną aktywność gleby.
Przy określeniu ilości organicznych nawozów handlowych postępuje się analogicznie, jak przy nawozach mineralnych. Nawożenie można przeprowadzać wiosną lub jesienią. Przy nawozach z dużą ilością azotu zalecane jest nawożenie na wiosnę.
Teraz gdy już przebadałeś glebę i zaplanowałeś nawożenie, przyszedł czas na wybór odmian winorośli, które będziesz chciał uprawiać.
Komentarze
Badania gleby pomogą nam w przyszłości zadbać optymalnie o zdrowie winorośli. Jak przygotować próbki gleby do badania, co badać, gdzie i ile to kosztuje?
Gdy już mamy wyniki badań gleby, trzeba je odpowiednio zinterpretować. Jakie jest zapotrzebowanie winorośli na substancje odżywcze i co to jest przyswajalność?
Jakie odmiany wybrać do uprawy? Co to jest podkładka i jak ją dobrać? Gdzie i kiedy zamawiać sadzonki? Oto pytania, na które powinniśmy odpowiedzieć sobie najlepiej zaraz po badaniu gleby.
Gdy wybraliśmy już odmiany, powinniśmy zastanowić się, jak rozplanować winnicę. Jaką formę uprawy wybrać? Jak ukierunkować rzędy? Jaki wybrać rozstaw między sadzonkami i między rzędami?